Врукопашную освобождали Дубровенский район советские солдаты

Апошнія месяцы перад вызваленнем…

Карта баёў набывае новыя абрысы. Знакаміты Беларускі выступ глыбока ўразецца ў размяшчэнне савецкіх войскаў. Заходні фронт раздзелены ў красавіку 1944 года на 2-гі і 3-ці Беларускія франты. Савецкае камандаванне задумвае знакамітую Беларускую наступальную аперацыю 1944 года пад кодавай назвай “Баграціён”.

Змены былі і ў кіраўніцтве савецкай арміяй. 3-ці Беларускі фронт узначаліў генерал-палкоўнік, з 26 чэрвеня — генерал арміі І.Д.Чарняхоўскі. Начальнікам штаба фронта быў прызначаны генерал-лейтэнант (са жніўня 1944 года — генерал-палкоўнік) А.П.Пакроўскі.

Падзеі разгортваліся дынамічна.

Асноўны ўдар фронт наносіў на Мінскім напрамку, першым на гэтым напрамку быў часткова вызвалены Дубровенскі раён.

Між тым, у войсках фронта, які ў гэты час складалі 39-я, 5-я арміі, 11-я гвар дзейская армія, 5-я гвардзейская танкавая армія, 1-я паветраная армія, разгарнулася грандыёзная, напружаная, але скрытная падрыхтоўка да рашаючага наступлення.

У арміі фронта ішло ўзмоцненае папаўненне жывой сілай і тэхнікай, да пачатку наступальных дзеянняў войскі фронта налічвалі 390 тысяч салдат і афіцэраў.

Калі ж гаварыць аб узбраенні — да рашаючага часу войскі фронта мелі 1169 танкаў, 641 самаходна-артылерыйскую ўстаноўку, 1175 супрацьтанкавых гармат, 689 установак ракетнай артылерыі, 1864 самалёты і г.д.

Вяліся вялікая баявая вучоба і палітыка-выхаваўчая работа сярод папаўнення, на што асаблівую ўвагу звяртаў І.Д.Чарняхоўскі, які сам у Чырвонай Арміі служыў з 1924 года.

У той жа час не спыняліся так называемыя баі мясцовага значэння і іншыя баявыя дзеянні, у якіх вызначаліся як асобныя воіны, так і цэлыя падраздзяленні. Так было да апошняга дня генеральнага наступлення ў аперацыі “Баграціён” — да 23 чэрвеня 1944 года.

У свой час у газеце “Дняпроўская праўда” ў заметцы “Снайпер Маша” расказвалася:

“У сакавіку 1944 года Марыя Марозава з’явілася ў 306-м стралковым палку 62-й стралковай дывізіі для далейшага праходжання службы. Полк займаў абарону на тэрыторыі Дубровенскага раёна.

—Была цёмная красавіцкая ноч, — успамінала Марыя Іванаўна. — Атрымаўшы сектар абстрэлу, я стала чакаць раніцы. Ад напружання слязіліся вочы, нямелі рукі, хоць снайперу гэта дапускаць нельза.

Але зразумейце маё становішча: я, дзяўчына, адна перад варожай пазіцыяй. Ды вось, нарэшце, у перадранішняй шэрані мільганула постаць гітлераўца. Плаўны націск на спускавы кручок вінтоўкі — і фашыст, узмахнуўшы рукамі, упаў.

Так быў адкрыты баявы рахунак снайпера Марыі Марозавай. На Дубровеншчыне з красавіка да 23 чэрвеня 1944 года яна знішчыла 23 гітлераўцаў.

…Да канца вайны яна давяла свой асабісты рахунак знішчаных гітлераўцаў да 75.

За баявыя заслугі Марыя Іванаўна ўзнагароджана ордэнамі Айчыннай вайны ІІ ступені, Славы ІІІ ступені, многімі медалямі”.

Так змагалася дзяўчына родам з падмаскоўнага сяла Дзьякаўскае, якая пасля вайны стала жыць у Мінску і была сфатаграфавана ў Беларускім дзяржаўным музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны перад баявым сцягам сваёй дывізіі.

А вось радкі з пісьма краязнаўцаў Дубровенскага СПТВ-35 удзельнікам вызвалення Дубровеншчыны, ветэранам 11-й гвардзейскай арміі, якой камандаваў генерал-лейтэнант К.М.Галіцкі:

“На тэрыторыі нашага раёна байцы, сяржанты і афіцэры вашай слаўнай дывізіі ў час аперацыі “Баграціён” у чэрвені 1944 года праявілі беззапаветны гераізм, мужнасць і адвагу… 22 чэрвеня 1944 года, напярэдадні пачатку аперацыі “Баграціён”, батальён капітана Андрыянава 58-га гвардзейскага стралковага палка правёў разведку боем. Нечаканай начной атакай батальён уварваўся ў баявыя парадкі праціўніка. У рукапашным паядынку нашы воіны захапілі ў палон восем гітлераўцаў і разведалі агнявую сістэму праціўніка. У баі вызначыліся кулямётчык Аляксандр Талкачоў, мінамётчыкі батарэі 120 мм мінамётаў гвардыі капітана І.П.Кандраценка, камандзіры супрацьтанкавых гармат сяржант Мікалай Віктараў, старшы сяржант Закір Камалаў, гвардыі радавы Кузін, малодшы сяржант Нізам Сіразееў, сяржант Сурыкаў, камуністы Кіслухін, Смірноў, Акішаў, Белазерцаў, Андрэй Баранаў, малодшы лейтэнант Багданаў і многія іншыя байцы, сяржанты і афіцэры. Спробы немцаў аднавіць страчаныя пазіцыі не ўвянчаліся поспехам. Батальён трывала ўтрымліваў заняты рубеж.

Задача, пастаўленая батальёну, была выканана: агнявая сістэма праціўніка на гэтым участку фронта была разведана, а захопленыя ў баі палонныя далі каштоўныя звесткі.

За ўзорнае выкананне баявога задання камандуючы арміяй уручыў камбату Андрыянаву ордэн Чырвонага Сцяга. Больш за 80 салдат, сяржантаў і афіцэраў гэтага батальёна былі ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі…

У 1982 годзе будзе адчынены музей баявой славы ў Дубровенскім СПТВ-35. У ім будзе адлюстраваны і баявы шлях вашай дывізіі…”.

Вось такая сувязь часоў і пакаленняў, а пісьмо заканчваецца так: “Моцнага вам здароўя, доўгіх гадоў жыцця, шчасця і дабрабыту, дарагія ветэраны!”

Ад баявых дзеянняў савецкіх войск на фронце нельга адрываць баявыя дзеянні савецкіх патрыётаў у варожым тыле. Тут будзе вельмі дарэчы прыпомніць “рэйкавую вайну” — умоўную назву аперацыі партызан па адначасовым масавым разбурэнні чыгуначных камунікацый ворага з мэтай дэзарганізацыі ваенных перавозак.

На Беларусі ў 1943-1944 гадах “рэйкавая вайна” праводзілася ў 3 этапы, маштабы яе проста здзіўляюць уяўленне, як і шкода, нанесеная ворагу. Трэці этап гэтай вайны пачаўся ў ноч на 6 чэрвеня 1944 года, быў узгоднены з дзеяннямі Чырвонай Арміі, ахапіў усю акупіраваную тэрыторыю Беларусі і працягваўся да поўнага вызвалення рэспублікі.

У радах народных мсціўцаў было нямала ўраджэнцаў Дубровеншчыны. Яны набліжалі вызваленне роднага краю і з поўным правам ганарыліся сваім удзелам у гэтай вялікай усенароднай падзеі.

Фёдар КУЛАКОЎ